فلسفه و حكمت عملي چه نسبتي دارند؟
فلسفه همان طور كه با حكمت نظري پيوسته است با حكمت عملي هم ارتباط دارد و عبارت «تلقي فيلسوفانه از امور» به اين هر دو معني اشاره مي‌كند. در واقع كسب توفيق در فلسفه نظري تضمين كننده عمل بر وفق فلسفه و به مفهوم مورد اشاره در عبارت فوق، نيست. آموزه‌ي جالب توجه سقراط اين بود كه اگر بدانيم چه چيزي خوب است، آن را انجام خواهيم داد. ولي اين سخن زماني درست است كه ما در مفهوم كلمه‌ي «دانستن» رسيدن به حاق واقع و دريافتِ عميق آنچه را كه معلوم ماست نيز مندرج كنيم. اين امر كاملاً محتمل است كه من بدانم يا معتقد باشم كه انجام دادن فلان كار كه ميل به انجام دادنش دارم بيش از آنچه كه به من لذت مي‌رساند موجب آزار فرد ديگري مثلاً الف است و بنابراين كاملاً نادرست است، ولي با اين حال ممكن است آن را انجام دهم، زيرا آن مقدار رنج و آزادي كه فرد الف از عمل من متحمل مي‌شود به شدت رنجي كه من از نرسيدن به مطلوب خويش متحمل مي‌شوم درك نمي‌كنم. و چون كاملاً غيرممكن است كه كسي بتواند رنج و الم ديگري را مانند رنج خود درك كند، امكان اينكه وسوسه شود، تا وظيفه‌ي ] اخلاقي [ خود را ناديده انگارد وجود دارد. پس بايد با اين احساس نه فقط به صورت علمي بلكه با تمرين و ممارست در به كاربردنِ اراده مقابله نمود. اين طور هم نيستيم كه مقاومت در برابر يك ميل و خواهش قوي (حتي اگر اين مقاومت به شادي و سرور خودمان بيانجامد) براي‌مان آسان باشد تا چه رسد كه بخواهيم براي يك خير اخلاقي چنين كنيم. فلسفه تضمين كننده‌ي رفتار صحيح يا تطبيق صحيح تمايلات ما با معتقدات فلسفي‌مان نيست. حتي از جهت نظري هم فلسفه به تنهايي نمي‌تواند به ما بگويد كه چه بايد بكنيم. به همين دليل ما علاوه بر اصول فلسفي، نيازمند شناخت تجربي از واقعيتهاي مربوط، توانايي پيش‌بيني نتايجِ محتمل امور و همچنين بصيرت نسبت به هر موقعيت خاص هستيم تا بتوانيم اصول خود را به نحو شايسته و صحيح به كار بريم.
منظورم اين نيست كه فلسفه نمي‌تواند درباره‌ي اصلاح زندگي به ما كمكي بكند، بلكه فقط منظورم آن است كه فلسفه به تنهايي نمي‌تواند به ما آن توانايي را ببخشد كه درست زندگي كنيم يا حتي مشخص كنيم كه زندگي درست كدام است. ولي قبلاً گفته‌ام كه فلسفه مي‌تواند لااقل در اين مورد اشارات ارزشمندي داشته باشد. اگر من بنا داشتم كه در اين كتاب بحث مستقلي درباره‌ي فلسفه اخلاق، يعني آن رشته‌ي فلسفي كه مربوط به خير و عمل اخلاقي است بياورم، البته بايد درباره‌ي رابطه‌ي فلسفه و حيات راستين مطالب بيشتري را مطرح مي‌كردم؛ ولي بايد بين فلسفه‌ي نظري به عنوان دانشي كه درباره‌ي هستها سخن مي‌گويد و فلسفه‌ي اخلاق كه به آنچه خوب است و آنچه بايد بكنيم مي‌پردازد، فرق نهاد.
نمي‌خواهم از اين توضيحات نتيجه گرفته شود كه من لذتگرا هستم؛ يعني كسي كه معتقد است لذت و الم تنها عوامل تعيين كننده‌ي صحت يك فعل هستند. من چنين نيستم.
مابعدالطبيعه يا فلسفه انتقادي با ما كمك چنداني در اينكه بدانيم چه بايد بكنيم نمي‌كنند. گرچه ممكن است به نتايجي منجر شوند كه تحمل مشكلات را براي ما آسان‌تر كنند، ولي اين درمورد بعضي فلسفه‌ها صادق است، و متأسفانه اين نكته كه خوش‌بيني نسبت به جهان از نظر فلسفه معقول و موجه است امري نيست كه مورد اتفاق همه‌ي فلاسفه باشد. ولي ما بايد دنباله‌رو حقيقت باشيم، زيرا ذهن، وقتي بيدار شد، بر آنچه معقول و موجه نيست تكيه نمي‌كند؛ زيرا انديشه ناصحيح به نتايج درست منجر نمي‌شود. در عين حال بايد ادعاهاي كساني را هم كه تصور مي‌كنند به حقايقي طمأنينه بخش درباره‌ي واقعيت از راه الهام دست يافته‌اند مورد توجه قرار داد و از آنها غفلت نكرد. حقايقي كه به گفته‌ي ايشان از طريق مقولات عقل متعارف و معمول قابل تحصيل نيست. نبايد از اول بنا را بر اين بگذاريم كه ادعاهاي ابراز شده درباره‌ي حصول معرفتِ موثق و معتبر در تجارب ديني و عرفاني كه سيماي ديگري از واقعيت دارند لزوماً نادرستند، و به عنوان ناموجّه آنها را كنار نهيم، آن هم تنها به اين دليل كه با نوع خاصي از ماترياليسم، كه به هيچ وجه نه اثبات شده و نه حتي واقعاً مورد حمايت علم جديد است، تطبيق نمي‌كند.
بخش9
تبادل
لینک هوشمند
